Archangelica (1)
Łacińska nazwa tej cennej rośliny leczniczej pochodzi od greckiego słowa archangelos, które oznacza archanioła. Nawiązuje do niezwykłych, niegdyś uważanych nieomal za cudowne, właściwości terapeutycznych rośliny, które miał objawić archanioł Rafael. Być może nazwa nawiązuje, jak niektórzy uważają, do wyglądu dzięgla. Od nazwy tej rośliny pochodzi wiele geograficznych nazw w Tatrach, np. Dolina Litworowa, Litworowa Przełęcz czy Litworowy Staw Gąsienicowy.
W starożytności arcydzięgiel był nieznany i dlatego brak o nim wzmianek w dziełach Dioskuridesa, Galena i innych sławnych uczonych. Od bardzo dawna z powodzeniem stosowały go ludy północne (np. Lapończycy), jak i nasi przodkowie (o czym świadczą wykopaliska w Biskupinie). W Grenlandii jest to niemal jedyna miejscowa jarzyna. Gotowano tam świeże baldachy arcydzięgla w mleku reniferów, aż uzyskały konsystencję sera i w takiej postaci spożywano je.
W czasach odrodzenia bardzo sobie ceniono tę roślinę, o czym świadczy nadana jej nazwa Racine du Saint-Esprit (ziele Ducha Świętego). W czasie epidemii dżumy, która szalała
W czasach odrodzenia bardzo sobie ceniono tę roślinę, o czym świadczy nadana jej nazwa Racine du Saint-Esprit (ziele Ducha Świętego). W czasie epidemii dżumy, która szalała
Archangelica (2)
w Mediolanie w 1510 r., Paracelsus zwrócił uwagę na jego korzystne działanie. To właśnie jemu, według legendy, miał się przyśnić Archanioł Gabriel, który wskazał jako najlepszy lek na zarazę żuty korzeń arcydzięgla.
Hodowany w ogródkach przyklasztornych, rozpowszechnił się następnie w całej Europie. Bodard (1810) uważał, że arcydzięgiel jest równie cenny dla Europejczyków jak żeń-szeń dla Chińczyków.
Hodowany w ogródkach przyklasztornych, rozpowszechnił się następnie w całej Europie. Bodard (1810) uważał, że arcydzięgiel jest równie cenny dla Europejczyków jak żeń-szeń dla Chińczyków.
Bohater legend jest rośliną dwuletnią, dorastającą do 150 cm wysokości. Łodygę ma bruzdowaną, mocną, dętą, a jego liście są 2-3 – krotnie pierzaste, o listkach sercowatojajowatych. Kwiaty zebrane są w baldachy. Są białawozielone lub żółtawozielone. Drobny owoc to rozłupnia rozpadająca się na dwie rozłupki. Cała roślina przyjemnie pachnie. Liście dolne są bardzo duże. Rośnie przy wodach, na glebach wilgotnych lub podmokłych, głównie na pogórzu i w górach, często uprawiany. Kwitnie od czerwca do sierpnia.
Korzeń arcydzięgla jest aromatycznym surowcem olejkowym, zawierającym do 1,5% olejku eterycznego, którego głównym składnikiem jest β-felandren, α-pinen, p-cymen oraz kwasy hydroksydekapentanowy i masłowy. Charakterystyczny zapach pochodzi od makrocyklicznego laktonu - pentadekanolidu i tridekanolidu.
Innymi składnikami o znaczeniu farmakologicznym są kumaryny: angelicyna, ostol, ostenol, imeratoryna, ksantotoksyna, bergapten, umbelifron oraz umbeliprenina. W surowcu występują ponadto małe ilości garbników i flawonoidów, m.in. pochodne naryngeniny - archangelon i 7,4-diprenylonaryngenina oraz estry β-sitosterolu z kwasem palmitynowym i arachidowym.
Owoce zawierają olej tłusty, olejek lotny ok. 1,5% i inne wyżej wymienione substancje.
Innymi składnikami o znaczeniu farmakologicznym są kumaryny: angelicyna, ostol, ostenol, imeratoryna, ksantotoksyna, bergapten, umbelifron oraz umbeliprenina. W surowcu występują ponadto małe ilości garbników i flawonoidów, m.in. pochodne naryngeniny - archangelon i 7,4-diprenylonaryngenina oraz estry β-sitosterolu z kwasem palmitynowym i arachidowym.
Owoce zawierają olej tłusty, olejek lotny ok. 1,5% i inne wyżej wymienione substancje.
W lecznictwie
Arcydzięgiel litwor dostarcza następujących surowców: Radix Angelicae korzeń arcydzięgla (FP II i FP III), zbierany jesienią lub na wiosnę pierwszego roku wegetacyjnego;
Arcydzięgiel litwor dostarcza następujących surowców: Radix Angelicae korzeń arcydzięgla (FP II i FP III), zbierany jesienią lub na wiosnę pierwszego roku wegetacyjnego;
Archangelica (3)
Fructus Angelicae owoc arcydzięgla; Folium Angelicae liść arcydzięgla, używany tylko w medycynie ludowej.
Spotykany u nas powszechnie dzięgiel leśny Angelica silvestris L. ma takie samo zastosowanie jak arcydzięgiel, lecz działa o wiele słabiej.
Przetwory z arcydzięgla są uznane za stomachicum, carminativum oraz tonicum nervinum. Szczególne zastosowanie mają przy bezsoczności żołądka (achylia gastrica), nieżytach jelita grubego (colitis), biegunkach (diarrhoea), braku łaknienia na tle nerwowym (anorexia hysterica), niestrawności (dyspepsja), zapaleniu jelita cienkiego (enteritis), zapaleniu żołądka (gastritis) czy niewydolności wątroby (in-sufficientia hepatis). Arcydzięgiel zmniejsza też stany pobudzenia nerwowego na tle powyższych chorób, a także wtórne niekorzystne objawy ze strony serca. Może być stosowany objawowo przy zgadze, odbijaniu, wzdęciach i bólach brzucha. Zewnętrznie używa się do wcierań samego olejku lub innych przetworów, w skład których wchodzi arcydzięgiel. Łagodzą one bóle gośćcowe i nerwobóle.
Zawarte w surowcu kumaryny, przede wszystkim angelicyna, wykazują wpływ na ośrodkowy układ nerwowy (działanie uspokajające), a także właściwości spazmolityczne, porównywalne z papaweryną, i właściwości hipotensyjne.
Jak wynika z badań prowadzonych w Katedrze Farmakognozji AM w Lublinie, ekstrakty z owoców Archangelica officinalis Hoffm. hamują rozwój dermatofitów z rodzaju Trichophyton i Microsporum [Wolski et al., 2000] oraz działają przeciwbakteryjnie [Wolski et al., 2004].
Na lubelskiej Akademii Medycznej prowadzone są też liczne badania dotyczące analizy ilościowej i jakościowej związków kumarynowych obecnych w arcydzięglu [Głowniak et al., 1976; Hawrył et al., 2000].
Spotykany u nas powszechnie dzięgiel leśny Angelica silvestris L. ma takie samo zastosowanie jak arcydzięgiel, lecz działa o wiele słabiej.
Przetwory z arcydzięgla są uznane za stomachicum, carminativum oraz tonicum nervinum. Szczególne zastosowanie mają przy bezsoczności żołądka (achylia gastrica), nieżytach jelita grubego (colitis), biegunkach (diarrhoea), braku łaknienia na tle nerwowym (anorexia hysterica), niestrawności (dyspepsja), zapaleniu jelita cienkiego (enteritis), zapaleniu żołądka (gastritis) czy niewydolności wątroby (in-sufficientia hepatis). Arcydzięgiel zmniejsza też stany pobudzenia nerwowego na tle powyższych chorób, a także wtórne niekorzystne objawy ze strony serca. Może być stosowany objawowo przy zgadze, odbijaniu, wzdęciach i bólach brzucha. Zewnętrznie używa się do wcierań samego olejku lub innych przetworów, w skład których wchodzi arcydzięgiel. Łagodzą one bóle gośćcowe i nerwobóle.
Zawarte w surowcu kumaryny, przede wszystkim angelicyna, wykazują wpływ na ośrodkowy układ nerwowy (działanie uspokajające), a także właściwości spazmolityczne, porównywalne z papaweryną, i właściwości hipotensyjne.
Jak wynika z badań prowadzonych w Katedrze Farmakognozji AM w Lublinie, ekstrakty z owoców Archangelica officinalis Hoffm. hamują rozwój dermatofitów z rodzaju Trichophyton i Microsporum [Wolski et al., 2000] oraz działają przeciwbakteryjnie [Wolski et al., 2004].
Na lubelskiej Akademii Medycznej prowadzone są też liczne badania dotyczące analizy ilościowej i jakościowej związków kumarynowych obecnych w arcydzięglu [Głowniak et al., 1976; Hawrył et al., 2000].
Zastosowania kulinarne
Młode liście i szczyty pędów są po ugotowaniu podawane jako jarzyna, używane jako dodatek do zup oraz sosów. Świeże korzenie wykorzystuje się do surówek, a suszone jako przyprawa do ciastek i pierników. Ogonki liściowe kandyzowane służą do dekoracji ciast i tortów. Owoce wchodzą w skład likierów ziołowych.
Na korzeniu arcydzięgla górale podhalańscy robią swoją słynną dźwigoniówkę lub litworówkę, która jednak dla osób o wysokim ciśnieniu krwi jest niewskazana. Sławny ongiś likier kartuzów (Chartreuse) był również produkowany na spirytusowym wyciągu ze świeżego korzenia arcydzięgla, barwiony zaś wyciągiem z kwiatu czarnej malwy. Jest też składnikiem czeskiej Becherovki.
Młode liście i szczyty pędów są po ugotowaniu podawane jako jarzyna, używane jako dodatek do zup oraz sosów. Świeże korzenie wykorzystuje się do surówek, a suszone jako przyprawa do ciastek i pierników. Ogonki liściowe kandyzowane służą do dekoracji ciast i tortów. Owoce wchodzą w skład likierów ziołowych.
Na korzeniu arcydzięgla górale podhalańscy robią swoją słynną dźwigoniówkę lub litworówkę, która jednak dla osób o wysokim ciśnieniu krwi jest niewskazana. Sławny ongiś likier kartuzów (Chartreuse) był również produkowany na spirytusowym wyciągu ze świeżego korzenia arcydzięgla, barwiony zaś wyciągiem z kwiatu czarnej malwy. Jest też składnikiem czeskiej Becherovki.
prof. dr hab. Kazimierz Głowniak
mgr farm. Jarosław Widelski
mgr farm. Jarosław Widelski
Piśmiennictwo:
Głowniak K., Gawron A., Kwietniewska B. Investigations on coumarins of Archangelica officinalis Hoffm. fruits. Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska - Sectio D. Medicina, vol. 31, pp. 349-354, 1976; Hawrył M. A., Soczewiński E., Dzido T.H. Separation of coumarins from Archangelica officinalis in high-performance li-quid chromatography and thin-layer chromatography systems. Journal of Chromatography A, vol. 886 (1-2), pp. 75-81, 2000; Kolmünzer S. Farmakognozja. Wyd. V (unowocześnione), PZWL, Wwa 2000; Ożarowski A. Farmakodynamika surowców roślinnych. WPLiS, Wwa 1960; Poprzęcki W. Ziołolecznictwo. Agencja Reklamowa SPAR, Wwa 1989; Wolski T., Ludwiczuk A., Kędzia B., Hołderna-Kędzia. Preparatywna ekstrakcja gazami w stanie nadkrytycznym (SFE) zespołów furanikumarynowych oraz ocena ich aktywności przeciwgrzybiczej. Herba Polonica, vol. 46, pp. 332-339, 2000; Wolski T., Najda A., Hołderna-Kędzia E. Zawartość i skład olejków eterycznych oraz ekstraktów otrzymywanych z owoców niektórych roślin z rodziny Umbelliferae (Apiaceae) wraz ze wstępną oceną przeciwbakteryjną ekstraktów. Postępy Fitoterapii, vol. 13, pp. 119-125, 2004.Kapsuły Piękności Lian Jian (Tiens) - zawierają wyciąg z arcydzięgla!
(Materiał źródłowy: www.iris-tiens.pl)
